Ortaçağ Yakındoğusu’nda derviş toplulukları

Abstract

Özellikle Türk akademi camiasında Kalenderî, Haydarî Vefaî-Babaî gibi derviş gruplarının varlığı Şamanizm’in Anadolu’daki Müslüman kültürü üzerindeki etkisinin devamı olarak görüldüğünden, bu tür gruplar genellikle “heterodoks İslam” olarak tanımlanmakta ve Türk-İslam anlayışı çerçevesinde değerlendirilmektedir. Fakat bu yaklaşım tarzı derviş kültürüyle Ortadoğu’daki Sûfî geleneği arasındaki derin bir ilişki yapısını göz ardı etmektedir. Dolayısıyla bu makalede Ortadoğu’daki Sûfî tecrübesinin derviş kültürünün oluşmasındaki önemli rolüne temas ettik. Yanı sıra derviş gruplarının Ortadoğu bölgesinde hangi siyasi ve tarihsel bağlamda ortaya çıktıklarını ve bu bölgede nasıl yayıldıklarını inceledik. Ayrıca Ortaçağ’da yazılan dinî kaynaklarda derviş topluluklarının Sünni ulema tarafından nasıl tanımlandıklarını değerlendirdik. Sonuç olarak Ortadoğu bölgesindeki derviş gruplarını çalışmanın önemini ortaya koymaya çalıştık.

Antinomian Sufi orders (Qalandaris, Haydaris, etc.) have been analyzed within the parameters of Turkish-Islam, since they were regarded as the remnant of Central Asian shamanism on Anatolian Muslim culture. This perspective overlooks the complex relations between dervish culture and the Middle Eastern Sufi tradition. Thus, in this article, I try to point out that the Middle Eastern Sufi culture played important roles in the formation of antinomian Sufi groups. Also, I analyze in what context dervish groups emerged and spread in the Middle East during the Middle Ages. Besides, I examine how these groups were defined and understood by the Sunni ulama in religious sources.