Osmanlı modernleşmesinin hukuk eksenli bir okuması: Reşat Kaynar’ın 'Türkiye’de hukuk devleti kurma yolundaki hareketler'i

Abstract

Cumhuriyet dönemi tarihçilerinin Osmanlı modernleşmesine ilişkin incelemelerinde genellikle iki temel yaklaşımın ön plana çıktığı görülmektedir. Kültür-eksenli ilk yaklaşım, Fransız Devrimi’nden I. Dünya Savaşı’nın sonuna kadar uzanan gelişmeleri çağdaş ulusal kimliğinin oluşumu merkezinde ele alırken, iktisat-eksenli bakış açısı, aynı süreci tarım toplumundan kapitalist topluma geçiş sorunu bağlamında okumaktadır. Buna karşılık II. Dünya Savaşı sonundan itibaren etkisini hissettirmeye başlayan üçüncü bir yaklaşım, Osmanlı-Türk modernleşme tarihini, hukuk devletinin gelişim aşamaları çerçevesinde değerlendirmiştir. Tarihçi Reşat Kaynar’ın, İstanbul Hukuk Fakültesi profesörlerinden Sıddık Sami Onar’ın sınıflandırdığı devlet modelleri doğrultunda kaleme aldığı ‘Türkiye’de Hukuk Devleti Kurma Yolundaki Hareketler’ (1960) adlı eseri bu üçüncü bakış açısının dikkate değer bir örneğidir. Bu makalenin amacı, Türkiye’de hukuk eksenli tarih yazımının geçmişine ışık tutmaktır.

We meet two main approaches in the Ottoman history researches of Republican era historians: The cultural-based essays generally evaluate the events of modern age -from French Revolution to World War I- through the problematic of the emergence of modern national identity, while the economybased perspective handles the same process as transition from agricultural community to capitalist society. Meanwhile after the end of World War II, we encounter a third way of interprating the Ottoman-Turkish modernization, which is based upon the development of ‘rechtstaat’ (the rule of law) notion. Reşat Kaynar’s work, ‘The Movements Towards Founding a Rechtsaat in Turkey’ (1960), which was written upon the government models classified by Sıddık Sami Onar, professor of the Istanbul University Faculty of Law, represents a considerable example of this third view. The aim of this article is to throw light on the past of the juridical-based history-writing.