Türkiye ekonomisinde mali sürdürülebilirlik: teori ve uygulama

Abstract

Günümüz dünya ekonomileri açısından makroekonomik dengelerin sağlanması ve bu dengelerin sürdürülebilir olması oldukça önemlidir. Bununla birlikte son dönemlerde sürdürülebilirlikle ilgili olarak, bütçe açıklarının ve borçların sürdürülebilirliğini içeren mali sürdürülebilirlik kavramı ön plana çıkmıştır. Mali sürdürülebilirlik; birbirleriyle örtüşen tutarlı iktisat ve para politikası uygulamalarının, eşanlı ve uyum içinde uygulanabilmesi için gerekli bir önkoşul olarak kabul edilmektedir. Özellikle, ülkemiz açısından konuyu değerlendirdiğimizde, uzun yıllar boyunca süreğen ve yapısal olarak bütçe açığı dolayısıyla da borç sorunu yaşamış olan, IMF ve Dünya Bankası gibi uluslararası mali kuruluşlarla sıkı ilişki içinde bulunan bir ülkede, mali sürdürülebilirlik konusu giderek daha da önem kazanmıştır. Bu çalışmanın amacı; genelde 2001 krizi sonrasında Türkiye’de uygulanan maliye ve bütçe politikalarının mali sürdürülebilirlik perspektifi açısından analizini yapmak, özelde ise; dönemler arası bütçe kısıtı yaklaşımından hareketle mali sürdürülebilirliği Türkiye ekonomisi bağlamında ele almaktır. Analizin temelini oluşturan sürdürülebilirlik konusu kamu kesimi özelinde ele alınmaktadır. Çalışmanın temel hipotezi, 2000’ li yıllardan önce derinleşen bütçe açıkları ve bununla birlikte artan kamu kesimi borçlarının azaltılması amacıyla uygulamaya konulan, 2001 krizi sonrası güçlü ekonomiye geçiş programı ve ilerleyen süreçte uygulanan maliye politikalarının mevcut durum için “sürdürülebilir” olup olmadığı sorusuna yanıt aramaktır. Türkiye ekonomisinin içinde bulunduğu yapısal durumu ve mali yapısı dikkate alınarak sürdürülebilirliğin ya da sürdürülemezliğin bütçe kalemleri üzerinden belirleyicilerini tespit etmek çalışmanın temel sorunsalıdır. Çalışmanın yönteminde, mali sürdürülebilirliğin test edilmesi amacıyla Hakkio ve Rush (1991) ile Quintos (1995)’ın modelleri kullanılması şeklindedir. Literatürde, uzun dönemde daha sağlıklı tahminler sunduğu için iki değişkenli yöntem tercih edilmektedir. Söz konusu değişkenlerin durağanlıklarının belirlenebilmesi için ADF testi çalıştırılmış, ardından Johansen eş bütünleşme testi yapılmıştır. Daha sonra, Türkiye’de mali sürdürülebilirlik üzerinde bütçe kalemlerinin etkilerinin görülebilmesi için EKK ve Wald testleri yapılmıştır. Bütün modeller için elde edilen bulgular, 2004-2015 dönemi için mali sürdürülebilirliğin sağlandığını fakat sürdürülebilirliğin derecesinin zayıf olduğunu göstermektedir.

In today’s global economies, it is important to provide macroeconomic equilibrium and sustain it. Moreover, recently the concept of fiscal sustainability, including budget deficits and debt sustainability has came into prominence. Fiscal sustainability is accepted as a necessary presupposition for consistent economics and monetary policy practices to apply them harmonazingly and simultaneously. Financial sustainability became more and more curicial especially when it is evaluated in terms of Turkey that had financial problems because of chronical and structural budget deficits, also has a close relationship with some international financial corporations such as IMF, World Bank. Aim of this study, in general, analyzing fiscal and budget policy that are practised in Turkey after 2001 crisis in terms of fiscal sustainability as well as in private, discussing fiscal sustainability in Turkey through intertemporal budget constraint approach The sustainability issue, forming the basis of the analysis is approached in specific to of public sector. The major hypothesis of this study is to seek an answer to transition to the strong economy programme that was put into effect in order to be shortened public sector debt, increasing with budget deficits deepening before 2000’s Another hypothesis is to get an answer whether the present situation of fiscal policy in the progressive aspect is ‘sustainable’ Considering the structural situation and the financial position of Turkey’s economy, to detect the determiner of sustainability and unsustainability through budget items is the main concern of this study. At the method of the study; on the purpose of be tested of fiscal sustainability that Hakkio & Rush (1991) and Quintos (1995) models are required to be applied in the practice. Bivariate methods are prefered since they suggest more straight estimates for the long term. In order to determine the stationarities of the variables that are in the question, after ADF test was run in the wake of Johansen Cointegration test took place. Then to see the effects of budget items on fiscal sustainability in Turkey, four different tests were applied. All facts, found from the four tests, proved that fiscal sustainability was ensured between 2004- 2015 nevertheless, the degree of sustainability was rather weak.