Orta Asya'da güvenlik sorunları, 11 Eylül sonrası Rusya-ABD rekabeti ve bunun Orta Asya güvenliğine etkileri

Abstract

Orta Asya cumhuriyetleri, bağımsız birer devlet olmalarından sonra, bir yandan jeopolitik yönelimlerini belirlemeye çalışmışlar, diğer yandan da çoğu Sovyet döneminin mirası olan birçok sorunla uğraşmak zorunda kalmışlardır. Bu bağlamda, bağımsızlık sonrası dönemde, iç siyasal yapıda karşılaşılan sorunlar, sınır sorunları ve etnik sorunlar, su rezervlerinin paylaşımında yaşanan sorunlar, enerji kaynaklan üzerinde yaşanan mücadelenin bir yansıması olarak Hazar'ın hukuki statüsü üzerinde yaşanan tartışmalar, geçiş sürecinin neden olduğu ekonomik sorunlar ve liderlerin otoriter yönetimleri nedeniyle yaşanan anti-demokratik uygulamalara bir tepki olarak radikal dini akımların canlanması ve terör hareketleri, Afganistan'da yaşanan karışıklıkların Orta Asya'ya yansıması ve bölge istikrarı üzerinde olumsuz etkilerde bulunması gibi güvenlik sorunlarıyla karşı karşıya bulunmuşlardır. Bu sorunlara ilaveten, Orta Asya cumhuriyetleri, stratejik konumu ve zengin enerji kaynaklanmn bir sonucu olarak, Rusya, ABD, Çin ve İran gibi bölge dışı aktörler arasında cereyan nüfuz mücadelesinin edilgen bir unsuru haline gelmiş ve bu mücadelenin güvenlikleri üzerinde yarattığı olumsuz etkileri göğüslemek zorunda kalmışlardır. 11 Eylül saldırılarından soma ABD'nin terörizme karşı savaş çerçevesinde Orta Asya'ya asker yerleştirmesi bölgedeki güç dengesini değiştirmiş, bu durum bir yandan Washington' a diğer aktörlerle rekabette büyük bir avantaj sağlarken, diğer yandan da Orta Asya cumhuriyetlerinin güvenlik algılamasını kökünden değiştirmiştir. Bölge ülkeleri ise ABD'nin Orta Asya'ya angajmanım memnuniyetle karşılamışlardır, çünkü bu şekilde Rusya'yı dengelemeyi ve yüz yüze bulundukları güvenlik sorunları karşısında Washington'un yardımım sağlamayı amaçlamışlardır. Fakat gerek Washington' un bölgedeki otoriter rejimlerden demokratikleşme ve insan haklan gibi konulardaki talepleri, gerekse de Orta Asya cumhuriyetlerinin de Gürcistan ve Ukrayna gibi bir örtülü devrime maruz kalma olasılığı, liderleri ABD 'ye verdikleri desteği yeniden değerlendirmeye itmiştir.After became independent states, the Central Asian republics have strive for determine their geopolitical orientation in one side, have forced to struggle with some problems many of whom are legacies of Soviet priod in another side. In this context, in the post-independence period, they have faced with security problems like problems faced in domestic political realm, border and ethnic problems, problems experienced in sharing of water reservoirs, discussions about the legal status of Caspian which is a reflection of struggle for energy resources, revival of radical religious trends and terrorist movements as a reaction to anti-democratic practises which is a result of authoritharian administration of leaders, reflection to Central Asia disorders in Afganistan and its negative effecs on regional stability. In addition to these problems, Central Asian republics, as a result of their strategic location and valuable energy resources, have been a passive element of struggle for influence which has been between non-regional actors like Russia, USA, China and Iran and have been forced to breast the negative effects of this struggle on their security. After the September 11 attacks, that USA set soldiers in Central Asia in the context of war against terorism changed the balance of power in the region, this condition in one side provided a great advantage to Washington in competition with other players, in another side changed perceptions of security of Central Asian republics completely. As for regional countries, they welcomed engagement of USA in Central Asia, because in this way they aimed to balance Russia and to get help of Washington against security problems faced with. But both demands of Washington for matters like democratization and human rights from authoritarian regimes in the region and possibility of facing a covered revolution of Central Asian republics like Geogia and Ukraina pushed leaders to reconsider their helps to USA which was given.