Çalışma hayatında etnik ayrımcılık eğilimlerinin istihdam sürecine etkisi: "Geçit Bekçileri" kavramı üzerinden sosyal psikolojik bir analiz

Abstract

Bu doktora çalışması, kurumsal etnik ayrımcılık pratiklerinin nedenlerine ve toplumsal sonuçlarına yönelik bir araştırmadır. Günümüzün endüstriyel toplumsal yapısının kurumlara vermiş olduğu toplumsal hiyerarşiyi inşa etme gücü, aynı zamanda toplumda var olan tüm farklı grupların da toplumsal yapı içindeki yerini belirlemektedir. Kurumlar, eşitlik ya da ayrımcılık pratikleri üzerine toplumun tüm üyeleri ile ilişki kurarken, bu durum da toplumsal hiyerarşinin tekrar-tekrar ya eşitlik ya da ayrımcılık temelinde şekillenmesi anlamına gelmektedir. Kurumlar ise, kişi ve grupların toplumsal rollerini, karar alma yetkisi verdikleri insan kaynakları ile gerçekleştirirler. Bu araştırma, kişi ve gruplar üzerinde söz sahibi olan bu insan kaynaklarına geçit bekçileri olarak yaklaşmış ve yeni bir kavram çalışması olarak bu grubun davranışları temelinde eşitlik gözcüleri ve ayrımcılık gözcüleri olarak iki farklı gruba ayrıştırmıştır. Çalışmanın ana hedefi ise, toplumsal yaşamda tüm toplum üyeleri için bu denli önemli rolü olan geçit bekçilerinin, etnik ayrımcılık eğilimlerinin arkasında yatan bilişsel sosyal psikolojik nedenlerin araştırılmasıdır. Ayrımcılık ve etnik ayrımcılık pratiklerinin bilişsel düzeyde inşa edilip daha sonra kurumsal ayrımcılık pratikleri olarak ortaya çıkmasındaki sebepler, sosyal psikoloji disiplini içinde yaygın kabul gören Sosyal Kimlik Kuramı ve Sosyal Baskınlık Kuramı ile ilişkilendirilerek açıklanmış, geçit bekçilerinin etnisite faktörlerden neden ve nasıl beslendikleri ayrıntılı olarak aktarılmıştır. Geçit bekçilerinin muhtemel etnik ayrımcılık pratikleri ise, Türkiye'de ikinci büyük etnik grup olan Kürtlerin çalışma yaşamında eşit çalışma hakkı bulup bulamadıkları üzerinden incelenmiştir. Araştırma, Bursa sanayiinde ve özel istihdam bürolarında güncel olarak çalışan geçit bekçileri üzerinde gerçekleştirilmiştir. Geçit bekçilerinin, Kürt etnik grubuna yüksek düzeyde sosyal mesafe içinde oldukları görülmüştür. Kurumsal pratikler ve geçit bekçilerinin bireysel kararları düzleminde, Güneydoğu kökenli adayların işe alınma olasılıklarının diğer coğrafya kökenli adaylara oranla anlamlı olarak daha düşük olarak saptanmıştır. Geçit bekçilerinin istihdam kararlarında sosyal baskınlık yöneliminin ve eşit fırsatlar algısının anlamlı bir etkiye sahip olduğu görülmüştür.

This doctorate study focuses on the causes and social consequences of institutional ethnic discrimination. Today, industrial society has given institutions the power to construct social hierarchy, which simultaneously determines the position of different groups in the social structure. While institutions are establishing a relationship with all the members of the society based on equality or discrimination practices, social hierarchy is also being reconstructed on equality or discrimination. In institutions, social roles of individuals and groups are realized through human resources, who are authorized by institutions themselves. In this study, human resources, who have a say on individuals and groups, are handled as gatekeepers and the members of this group are divided into two as equality picketers and discrimination picketers considering their behaviour, which is a new conceptualization attempt. The main objective of this study is to find out the cognitive social psychological reasons underlying ethnic discrimination tendencies of gatekeepers, who have such an important role for all members of society in social life. The reasons why discrimination and ethnic discrimination practices are first constructed at cognitive level and then appear as institutional discrimination practices are explained through Social Identity Theory and Social Dominance Theory, which are commonly accepted in social psychology. How and why gatekeepers are fed by ethnicity factors is explained in detail. Potential ethnic discrimination practices of gatekeepers are examined based on the question whether or not Kurds, who constitute the second biggest ethnic group in Turkey, can enjoy equal rights in the workplace. The gatekeepers who are currently employed in the industry and private employment agencies in Bursa are included in this study. It is seen that the gatekeepers have a high degree of social distance from Kurdish ethnic group. An analysis of institutional practices and individual decisions of gatekeepers has revealed that people coming from the South-eastern Anatolia are significantly less likely to be employed compared to people from other parts of the country. It is also seen that social dominance orientation and equal opportunities perception have a significant effect on employment decisions of gatekeepers.