Uygur Türkçesinde dilbilgisel zaman işaretleyicisi olarak {-i/y} eki

Abstract

Yeni Uygur Türkçesinde {-i/y} eki, eylem çekiminde sık kullanılan dilbilgisel zaman işaretleyicilerinden biridir. Bu ek, farklı bağlamlara göre gelecek zamanı, şimdiki zamanı, geniş zamanı ve hatta nadir olarak geçmiş zamanı dahi anlatır. Literatürde bu ek hakkında, işaret ettiği farklı zaman dilimleri göz önünde bulundurularak çeşitli açıklamalar yapılmış ve ek, değişik terimlerle adlandırılmıştır. Ancak çalışmalarda farklı zamanlara gönderme yapmasına neden olan kılınış, zaman belirteçleri gibi etkenler ayrıntılı olarak ele alınmamıştır. Bu çalışmada {-i/y} ekinin tarihsel gelişimine ve Yeni Uygur Türkçesindeki kullanımı üzerindeki çalışmalara kısaca göz atılacak. {-i/y} ekine ilişkin örnek cümleler eylemin kılınış türüne göre sınıflandırılarak anlatılan zaman farklılıkları üzerindeki kılınışın etkileri incelenecek. {-i/y} ekinin anlattığı zamanı belirleyen ve kılınışı etkileyen zaman belirteçleri gibi sözlüksel ve bağlamsal etkenler açıklanmaya çalışılacaktır.

Suffix {-i/y} is one of the most used tense markers in modern Uyghur. it is a multifunctional suffix that, in different contexts, can express future, present, aorist and even sometimes past tense. In some studies, different accounts have been given on the functions of this suffix and various terms were used. Although there are some studies that mainly focused on the tense marking function of this suffix, the important factors such as actionality and temporal adverbs, which are essential for expressing different tenses, were not taken into explanations. In this paper, we will, firstly, look back into the historical development of this suffix, and give a short review on previous studies. Then, examples of suffix {-i/y} will be classified according to actionality of verbs, tense expressed by {-i/y} will be analyzed. Other factors, such as temporal adverbs that determine tense and affect actionality, are also considered in analysis.