Kur'an-ı Kerim'de ilim - iman ilişkisi

Abstract

"İlim-İman İlişkisi" deyince ilk olarak akla gelen, son asırların önemli konusu müsbet ilimle din arasındaki uyuşma ya da çelişme olacaktır; ancak, bu çalışmada ilmî neticelerle Kur'anî nasslar arasında bir bağ arama düşünülmedi. Esasen bu tür çalışmaların mevcut olduğu da bilinmektedir. İlim ve iman münasebetini araştırırken objektif unsurlara geçmeden, insanda kalmayı düşündük. Kur'ân'ın muhatabı insan olduğuna göre, onun bu varlığa hitabında insanın "bilme" ve "inanma" fiillerinden hangisini esas aldığını, bu fiiller arasında ne tür bir ilişki kurduğunu, O'nun ilim ve imanla ilgili kavram yükünün ne olduğunu öğrenmek istedik; ancak bu konu, önce insanî varlığı tanımayı, onun bilgi ve inanç fiillerinin kaynağını, mahiyetini ve bağlantılarını genel plânda tanımayı gerektiriyordu. Bilgi ve inanç, daha çok "Dinler Bilimi"nin ve Kelâm'ın problem sahasında yer aldığı için, öncelikle bu branşlara başvurma zarureti doğdu. Birinci Bölüm'de, insanın bilgi ve inanç fiillerini tahlilî olarak incelerken hem umumî çerçevede kalmak, hem de problematik terimlerine riâyet etmek için "Genel Olarak Din ve İlim" başlığı kullanıldı. Burada, iman olayında rol alan unsurları görmeye çalıştık. Daha sonra, mukayeseli olarak ele alınan bilme ve inanma olaylarının temel karakterlerine işaret edildi. Bu bölümde inanç ve bilgi, objektif unsurlarına inilmeden, nazarî açıdan ele alınmış, ilişkileri de yine aynı açıdan konu edilmiştir. İkinci Bölüm'de, ilim ve iman kavramlarının İslâmiyat alanındaki tahlili, fikrî ve itikâdî disiplinlerin ilim ve iman görüşleri ele alınarak bu kavramların historique yönü araştırılmıştır. Üçüncü Bölüm'de de Kur'ân-ı Kerîm'in ilim ve iman kavramları genişçe işlenmiş, Kur'ân'ın bilgi görüşü, bu görüşün imanla olan bağı üzerinde durulmuş, bu iki terimin kavram yakınlıklarına, Kur'ân istilâlarındaki ilim ve iman unsurlarına değinilmiştir. Yine burada, çeşitli anahtar terim ve kavramlar yardımıyla, Kur'ân'a göre insanın inanma ve bilme fiilleri, aralarındaki ilişki tarzları araştırıldı. Yine aynı bölümde "İman Unsurlarının Bilgi ile Münâsebeti" başlık alınarak, bilme ve düşünme fiillerinin gayb kavramıyla olan bağı imanda akıl ve düşünce unsuruna; ilim ve imanla olan bağı açısından korku, insandaki his ve heyecan unsuruna örnek alınarak işlendi. Son olarak da, bilginin imandaki rolüne ışık tutacak önemli bir unsur olan irâde kavramı ele alınmıştır. Yine bahi içinde, bir iman aktı olarak irâdenin bilgiyle olan ilişkisi üzerinde durulmuştur.