Modernleşmenin Osmanlı toplumunun tüketim alışkanlıklarına etkileri (1830-1876)

Abstract

Tüketimin ve alışkanlıklarının kültürel bir faaliyet olarak ele alınması fikrinin, 20. yüzyılın başlarında ortaya çıktığı kabul edilmektedir. Öyle ki önce Batı toplumlarında sonra ise bütün dünyada sosyal tarih çalışmalarının yükselişinin de bu yüzyılda olduğu bilinmektedir. Temelde iktisadi bir olgu olan tüketimin, ekonomiden bağımsız ya da beklenmeyen davranışlarla şekilleniyor olması, kültür gibi iktisat dışı faktörlerden de etkilendiğini işaretetmektedir. Nitekim Osmanlı toplumunun da tüketim alışkanlıkları bakımından 19. yüzyılda gösterdiği reflekslerin, çoğu zaman ekonomiden bağımsız olduğu görülmektedir. Bu durum Osmanlı toplumunun tüketim faaliyetlerini kültürel bir olgu olarak incelememizin de önünü açmaktadır. Bu çalışma, 19. yüzyıl boyunca Osmanlı toplumunda tüketim alışkanlıklarını etkileyen faktörlerin ne derece kültürel ve ne derece ekonomik olduğunu, ticaretin en canlı olduğu şehirlerden İstanbul, İzmir ve Selanik özelinde yapılan incelemelerle anlamayı hedeflenmektedir. Bu yüzyılda tüketimin artık sadece bir ihtiyaç değil aynı zamanda kültürel bir faaliyet olarak ele alınması gerekliliğini göstermeyi amaçlamaktadır. Bunu da tereke kayıtları, gazete reklamları ve dönemi anlatan edebi eserlerden elde edilen verilerle ortaya koymaya çalışmaktadır. Sonuç olarak tüketim gibi hem iktisadi hem de kültürel olarak ele alınabilen bir olguyu Osmanlı toplumu özelinde inceleyen çalışmamızın, toplumsal tarih çalışmalarında yeni bir bakış açısının oluşmasına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

It is accepted that the idea of considering consumption and habits as a cultural activity emerged in the early 20th century. It is known that the rise of social history studies first in Western societies and then all over the world also took place in this century. The fact that consumption, which is fundamentally an economic phenomenon, is shaped by behaviors independent of or unexpected from the economy, indicates that it is also influenced by non-economic factors such as culture. Indeed, the reflexes exhibited by Ottoman society in the19th century in terms of consumption habits are often seen as independent of the economy. This situation also paves the way for us to examine the consumption activities of Ottoman society as a cultural phenomenon. This study aims to understand to what extent the factors influencing consumption habits in Ottoman society during the 19th century were cultural and economic, through examinations conducted specifically in Istanbul, Izmir, and Thessaloniki, the liveliest cities in terms of trade. It aims to demonstrate the necessity of considering consumption in this century not only as a necessity but also as a cultural activity. It seeks to do this by using data obtained from inheritance records, newspaper advertisements, and literary works describing the period. As a result, it is believed that our study, which examines an phenomenon like consumption that can be considered both economic and cultural, will contribute to the emergence of a new perspective in social history studies, specifically focusing on Ottoman society.