Die Utopischen naturbilder in Goethes "Wahlverwandtschaften", "Wilhelm Meisters Lehijahren" und "Wilhelm Meisters Wanderjahren"

Abstract

In dieser Arbeit habe ich mich darum bemüht, die utopischen Vorsteilungen Goethes möglichst prâzis herauszuarbeiten. Deshalb habe ich auch die Verânderungen in Goethes Spatwerk untersucht. Zu Beginn meiner Arbeit habe ich im Roman "Die Wahlverwandtschaften" die mythologischen und utopischen Züge herausgearbeitet, welche als Kern dieses Romans zu gelten haben. Die Utopie in den "Wahlverwandtschaften" beruht im Grunde auf die Trennung zwischen alten Lebensansichten und - Modernisierung (eines Gutes). Aber da Goethe diese Modernisierung im Rahmen der feudalen Welt existieren lâBt, lâSt er die ganze Utopie von Anfang an scheitern. Die Figurenkonstellation bricht im ersten Teil bereits auseinander. Somit sehen wir in diesem Roman Züge der feudalen Krise, auch nach dem Scheitern der französischen Revolution vom 1789. Eine ideale Vorbildswirkung der griechischen Mythen scheint Goethe besonders nach Schillers Tod immer weniger möglich. Insofern kann man sagen, daB der Roman "Die Wahlverwandtschaften" der Beginn des Spatwerks ist. Somit hat auch. die Suche nach neuen Mythen, Symbolen und Bildern begonnen. Nach der Analyse der "Wahlverwandtschaften" habe ich die utopischen Bemühungen um die Befriedigung der menschlichen Seele in "Wilhelm Meisters Lehrjahre" untersucht. An diesem Roman fâllt auf, da& Goethe relativ wenig Mythologisches aufnimmt. Von den antiken Mythen ist kaum die Rede. Goethe laSt in diesem Roman bei seinen Romanheld "Wilhelm", die Befriedigung der menschlichen Seele als ein neues Konzept durchgehen. Und diese kann nur dadurch erlangt werden, indem man die Seele durch naturverbundene Kunst harmonisiert. Der Befriedigung der Seele soil ein harmonischer Weg folgen. Wilhelms Versuche, seine Seele zu befriedigen, gelingen ihm nicht wegen der bürgerlichen Zustande. Zum SchluS dieses Romans last Goethe auch den seelischen Zustand von Wilhelm Meister in einem unvollkommenden Zustand. Die biirgerliche Emanzipation kann sich durch ein bürgerliches Theaterprojekt keinesfalls durchsetzen. Der Roman "Wilhelm Meisters Wanderjahre" kann als der Beginn des modernen Romans in Deutschland aufgefaSt werden. Goethe bricht hier den40 Bildungs- und Erziehungsroman völlig auf, indem er eine neue Struktur schafft. Novellen, lyrische Gedichte und vor allem Aphorismen tragen dazu bei, da& Wilhelm Meister immer passiver in Erscheinung tritt. Auch in diesem Roman spielt die seelische Harmonie eine bedeutende Rolle. Nach Goethes Auffassung soil sich der Mensen auf irgendeinem Gebiet spezialisieren. Aber, da in diesem Roman sowohl pessimistische als auch humanistisch-utopische Züge anzutreffen sind, ist es schwer zu sagen, wie die "Entsagung" im Roman zu deuten ist. Somit lâ&t Goethe den SchluS des Romans often. Goethe gibt keine Informationen fiber die Lösungen, sondem er deutet nur darauf hin, diese Andeutungen finden wir am SchluS des Romans ("Makariens Archiv"). In den Aphorismen ("Makariens Archiv") greift Goethe nur deshalb die griechische Mythologie auf, urn die Kritik an der christlichen Religion zu verschleiern. Auch in diesem Werk lâRt Goethe seine Utopien letzlich scheitern, aber das bedeutet nicht, daS er seine innere poetische Hoffnung verliert.Bu çalışmamda genel olarak bakıldığında, Goethe'nin ütopik düşüncelerinden oluşan ideallerini mümkün olduğunca ayrıntılı olarak incelemeye çalıştım. Goethe'nin bu ütopik düşüncelerinden oluşan ideallerini ortaya çıkarabilmek için, sanat yaşamının ilerlemiş aşamasında kaleme aldığı eserlerindeki değişiklikleri çalışmamda inceledim. Bu çalışmanın birinci aşaması diye adlandırabileceğim Goethe'nin "Die Wahlverwandtschaften" romanında, bu romanın temelini oluşturduğunu inandığım mitolojik ve ütopik değerlerin gözler önüne serilmesi için, bu kavramları ayrıntılı olarak incelemeye çalıştım. "Die Wahlverwandtschaften" romanındaki ütopya, temelde eski hayat görüşleri ile yenileşme arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanmaktadır. Ancak Goethe bu yenileşmeyi soyluların dünyasında gerçekleştirdiği için, Goethe bilinçli bir şekilde bu ütopya' nın daha romanın başında başarısızlığa uğramasını sağlıyor. Dolayısıyla bu romanda, 1789 Fransız İhtilali sonrasında dahi, soylular dünyasındaki krizden eserler görmekteyiz. Goethe'nin zamanla yunan mitolojisinin örnek teşkil etme yeterliliğine olan inancı, özellikle Schiller' in ölümünden sonra, daha da azalmıştır. Bu bağlamda bu "Wahlverwandtschaften" romanının, Goethe'nin sanat yaşamının ilerlemiş aşamasının başlangıcı olduğu da söylenebilir. Böylelikle yeni mitoloji, sembol ve resim arayışları da başlamıştır. "Wahlverwandtschaften" romanını bu açıdan inceledikten sonra, yine Goethe'nin "Wilhelm Meisters Lehrjahre" adlı romanındaki insan ruhunun tatmin edilmesi için verilen uğraşların ortaya çıkarılması için incelemelerde bulundum. Bu romanda özellikle dikkat çeken bir olgu, Goethe'nin bu yapıtında mitolojik değerlere oldukça kısıtlı olarak yer vermiş olmasıdır. Eserde antik mitolojiye rastlamak hemen hemen mümkün değildir. Goethe, insan ruhunun tatmini konusundaki ütopik düşüncelerini, roman kahramanı olan "Wilhelm"' in kişiliği ve yaşantısı üzerinde, yeni oluşan bakışaçısını ve tasarımını uygulama imkanını bulmaktadır. Bu düşünce bütününün elde edilebilmesi Goethe'ye göre ancak insan ruhunun doğayla bütünleşmiş olan sanat ile uyumlu hale getirilmesiyle mümkün olabilmektedür. "Wilhelm""ın ruhunu tatmin etme denemeleri ve çalışmaları, soylu olmayan halk tabakası ile soylu halk tabakası arasındaki uyumun olmayışından dolayı başarılı42 olamamaktadır. Soylu olmayan halk tabakasının ruhen tatmin edilebilmesi, bu romanda, sadece bir tiyatro projesiyle mümkün olmamaktadır. Goethe'nin "Wilhelm Meisters Wanderjahre" adlı romanı, Almanyadaki modern roman anlayışısın başlangıcı sayılabilir. Goethe bu sefer eğitici roman anlayışından sıyrılarak, yeni bir yapı oluşturmuştur. Bu eserdeki Novelle (Nuveiyierle, şiirlerle ve herşeyden önemlisi Aphorismen (Özdeyiş) lerie, "Wilhelm Meister"! romanında etkisiz hale getirmiştir. Bu eserde de insan ruhunun uyumlu hale getirilmesi çok önemli olmaktadır. Goethe'ye göre insan kendini herhangi bir alanda geliştirmek zorundadır. Bu romanda karamsar düşünceler olduğu gibi, insancıl ütopik düşünceler de bulunmaktadır. Böylece Goethe romanın sonunu açık bırakarak, yorumu okuyucularının şahsi düşüncelerine sunmuştur. Bu romanın sonunda görebildiğimiz "Makariens Archiv" başlıklı bölümden de anlaşıldığı gibi, Goethe okuyuculannı bilgilendirmek yerine gerekli gördüğü hallerde, o yerleri göstermeyi ve o yerlere işaret etmeyi tercih etmiştir. Goethe bu bölümde öz düşüncelerini dile getirdiği sözlerinde yunan mitolojisini kullanmaktadır. Bunun sebebi, hristiyanlık dini ile ilgili olan eleştirilerini gizlemeye ya da dolaylı olarak dile getirmeye çalışmasından kaynaklanmaktadır. Goethe bu eserinde de ütopik düşüncelerinin başansızlığa uğramasını sağlamıştır. Ancak bu, Goethe' nin hiç bir zaman iç dünyasındaki sanatsal umutlannı kaybettiği anlamına gelmemektedir.