İbnü’n-Nâzım ve Şerhu Tayyibeti’n-Neşr isimli eserinin metodolojik tahlili

Abstract

Bu çalışmada, Osmanlı topraklarında kıraat ilminin yaygınlaşmasına ve müesses bir sürece evrilmesine öncülük etmiş olan İbnü’l-Cezerî’nin (öl. 833/1429) kıraat-ı aşereye dair manzum tarzda telif ettiği Tayyibetü’n-Neşr’i üzerine, oğlu Ebû Bekir Ahmed (öl. 835/1432) tarafından kaleme alınan Şerhu Tayyibeti’n-Neşr fi’l-kırâ’âti’l- ‘aşr isimli eser ve Ebû Bekir Ahmed’in hayatı ele alınmıştır. Ebû Bekir Ahmed babasına nispetle İbnü’n-Nâzım olarak da anılmıştır. İbnü’n-Nâzım, başta İbnü’l Cezerî olmak üzere devrin önde gelen âlimlerinden, özellikle kıraat olmak üzere farklı sahalarda ilim tahsil etmiş ve çeşitli medreselerde birçok öğrenci yetiştirmiştir. Tezimizin ana teması olan İbnü’n-Nâzım şerhi gerek ülkemizde gerekse diğer İslâm beldelerinde kıraat eğitim-öğretim sürecinde ve Tayyibetü’n Neşr’in izahı bağlamında temel kaynak olarak kullanılan önemli bir çalışmadır. Nitekim İbnü’l-Cezerî, “…O, (Ebû Bekir Ahmed) daha evvel aynı esere yaptığım hâşiyenin bir nüshası bile elinde olmamasına rağmen Tayyibetü’n-Neşr’i çok güzel şerhetmiş.” cümlesiyle oğlunun yaptığı bu şerhi beğendiğini dile getirmiş ve bir bakıma onaylamıştır. İbnü’n-Nâzım şerhi, Tayyibe üzerine kaleme alınan ilk şerh olması, sonraki dönem şerh çalışmalarına kaynaklık etmesi, İbnü’l-Cezerî’nin onayına mazhar olması, muhteva açısından yoğun olmakla birlikte konuların basitleştirilerek izah edilmeye çalışılması, dilinin sade ve anlaşılır olması şeklinde özetlenebilecek yönleriyle ön plana çıkmıştır. Aynı zamanda bu şerhte Kur’an tilavetinde Arap-Türk ikilemi bağlamında günümüz tartışmalarına ışık tutacak değerlendirmelere rastlamak mümkündür. İbnü’n-Nâzım şerhinin literatürdeki yerine ve şerh yönteminin tespitine odaklanan bu çalışmada, anılan şerh bir analize tâbi tutulmuştur. İbnü’n-Nâzım’ın Tayyibe’yi şerhederken nasıl bir yöntem takip ettiği ve hangi argümanları kullanarak metne açıklık getirdiği örneklerle detaylandırılmış, en nihayetinde İbnü’n-Nâzım’ın şerh yöntemi temel kaynaklara dayalı olarak tespit edilmek suretiyle eserin orijinal yönleri yansıtılmaya çalışılmıştır.

This study focuses on Ibn al-Jazari’s (d. 833/1429) Tayyibat al-Nashr in verse on qiraat al-‘asharah, which was written by his son Abū Bakr Aḥmad (d. 835/1432) on the work titled Sharḥ Tayyibat al-Nashr fi’l-kırā’āti al-‘ashar and the life of Abū Bakr Aḥmad, who pioneered the spread and establishment of the science of qiraat in the Ottoman lands. Abu Bakr Ahmad was also known as Ibn al-Nāzim in relation to his father. Ibn al-Nāzim studied from the leading scholars of his time, especially Ibn al-Jazari, in different fields, especially in Qiraat, and trained many students in various madrasas. The commentary of Ibn al-Nāzim, which is the main theme of our thesis, is an important work that is used as a basic source both in our country and in other Islamic countries in the process of Qiraat education and in the context of the explanation of Tayyibat al-Nashr. As a matter of fact, Ibn al-Jazari expressed his appreciation for his son’s commentary with the sentence “...He (Abū Bakr Aḥmad) has commented on Tayyibat al-Nashr very well, even though he does not even have a copy of my commentary on the same work.” and in a way, he approved it. Ibn al Nāzim’s commentary stands out with its aspects that can be summarized as being the first commentary on Tayyibah, being a source for later commentary works, being subjected to Ibn al-Jazari’s approval, being dense in terms of content, trying to explain the subjects by simplifying them, and being plain and understandable in language. At the same time, it is possible to find evaluations in this commentary that will shed light on today’s debates in the context of the Arab-Turkish dichotomy in Qur’anic recitation. In this study, which focuses on the place of Ibn al-Nāzim’s commentary in the literature and the determination of its method of commentary, the aforementioned commentary is subjected to an analysis. The method Ibn al Nāzim followed while commenting on Tayyibah and the arguments he used to clarify the text are elaborated with examples, and finally, Ibn al-Nāzim’s commentary method is determined based on the main sources and the original aspects of the work are tried to be reflected.